Trong sạch là yêu thương

Người ta kể rằng tại các trại tập trung của Đức Quốc xã trong thế chiến thứ hai như Auschwitz, Bwchenald, Dachau..., trong khu vực sinh hoạt của sĩ quan Đức, luôn luôn hoa mọc tươi tốt, nhà cửa hết sức sạch sẽ, các quân nhân ăn nói với nhau hết sức lịch sự. Nhưng hoa tươi tốt là nhờ bón loại phân tro lấy từ các lò thiêu người, nhà vệ sinh sạch sẽ là nhờ các tù nhân có khi bị buộc lè lưỡi liếm sạch, các sĩ quan lịch sự kia mỗi ngày thản nhiên đưa hàng ngàn sinh mạng người vô tội vào các lò thiêu.

Phải chăng thói quen giữ chay tốt lành của tên cướp và cung cách sạch sẽ lịch sự của những sĩ quan sát nhân kia là cần và đủ cho cuộc sống?

Thiên Chúa không cần nghi thức bên ngoài

Nhiều thành viên biệt phái và kinh sư từ Giêsusalem đến chất vấn Chúa Giêsu vì các môn đệ của Người "chẳng theo truyền thống của tiền nhân, cứ để tay ô uế mà dùng bữa". Như các nhân vật trong hai câu chuyện mở đầu trên kia, họ rất quan tâm đến vấn đề thanh sạch. Nhưng xin lưu ý, không phải chỉ có chuyện vệ sinh, nhưng còn là tập tục tôn giáo về "sạch và nhơ" đã được Môsê pháp điển hóa (Lv 11) cũng như được truyền thống (đặc biệt của Biệt phái) hết sức mở rộng và xác định. Đây là một giáo phái mà ta sẽ sai nếu tự động xem là hạng giả hình. Trái lại, để luôn trung thành với Lề luật tổ tiên, họ cố gắng tuân hành tỉ mỉ truyền thống cho đến chi tiết nhỏ nhặt nhất: họ đã đếm được hơn sáu trăm điều luật phải giữ! Trong việc tìm kiếm sự thánh thiện, vì tình yêu tế nhị đối với Thiên Chúa, họ đã không ngớt nghĩ tới Người mọi lúc trong ngày, khi làm mọi sự.

Thái độ môn đệ Chúa Giêsu bất tuân truyền thống tổ tiên có thể được giải thích bằng nhiều cách:

1- Họ và chính Chúa Giêsu là người Galilê, dân tỉnh lẻ. Tuy là tín hữu nhiệt thành, họ cũng đã tuồn vào trong phong tục của mình một vài truyền thống độc đáo, bị hạng "thanh sạch" ở Giêsusalem xem như những kiểu cách buông lỏng. Ta biết Chúa Giêsu đã thường xuyên bênh vực những "kẻ bên lề", bị xã hội miệt thị: thu thuế, gái điếm, tội nhân. Người có một ý thức sắc bén về lòng thương xót và độ lượng đối với những kẻ nhỏ bé, nghèo hèn... trong khi hạng cố chấp bảo thủ ở Giêsusalem thì khắt khe phê phán.

2- Nhưng một lý do khác xem ra có tính cách quyết định hơn: Chúa Giêsu có một ý thức rất mạnh về "tính phổ quát của ơn cứu rỗi". Người dần dần huấn luyện môn đệ biết việc truyền giáo trong những xứ có nền văn hóa khác với môi trường truyền thống của mình: các khuôn khổ chật hẹp, đặc thù của Do thái giáo phải vỡ tan, để duy cái cốt yếu được giữ lại, hầu lương dân thiện chí, không có mọi tập tục về ăn uống như thế, có thế gắn bó với đức tin họ rao truyền.

Lạy Chúa, xin dạy chúng con tinh thần phổ quát! Xin giúp chúng con biết phân biệt điểm cốt yếu trong sứ điệp Ngài với mọi thói tục truyền thống của bao thế kỷ trước đang vô lý làm người thời nay khó chịu. Trong thời đại biến chuyển văn hóa lớn lao như hiện nay, xin giúp chúng con thấy cái bất biến và cần thay đổi... để các thế hệ tương lai không bị buộc phải chống lại đức tin chỉ vì chúng con đã quá gắn kết nó với "truyền thống".

3- Nhưng Chúa Giêsu lát nữa sẽ ra lý do thứ ba biện minh thái độ mới Người cổ võ: đó là các "truyền thống" ấy không đến từ Thiên Chúa nhưng chỉ từ loài người, từ những thời đại trước đây. Thành thử chúng phải tiến triển.

Câu mà Chúa Giêsu trả lời chất vấn thật là dữ dội. Người chuyển sang thế tấn công, dựa trên Thánh Kinh để đáp lại những kẻ công kích môn đệ mình (Is 29,13). Các ngôn sứ vẫn thường lên án thói vụ hình thức tôn giáo: đối với Thiên Chúa, không phải cử chỉ bên ngoài nhưng là "con tim" mới đáng kể. Phụng tự vì phụng tự chẳng có giá trị gì. Phụng tự phải diễn tả những niềm xác tín sâu xa.

Thiên Chúa chỉ cần tình yêu bên trong

Tiếp đó Chúa Giêsu kêu gọi hiểu biết và suy nghĩ của quần chúng: "Xin mọi người nghe Tôi nói đây và hiểu cho rõ". Chớ sao chép lại các thái độ hay tập quan chỉ vì chúng được thi hành từ lâu! Trong Do thái giáo, các lề luật về thanh sạch theo nghi lễ có nhiều tác động trên chế độ ăn uống: cấm ăn thịt vài loại thú vật (mọi nghề chế biến thịt heo đều nhơ uế vậy, Lêvi 11)... hay động vật không chọc tiết (Lv 17,10-14). Các quy định này khiến việc đồng bàn giữa người Do thái với dân ngoại thành bất khả trừ phi chấp nhận cách ăn uống của họ. Đây từng là một thứ rào chắn bảo vệ mọi tiếp xúc với thế giới ngoại giáo. Nhưng Chúa Giêsu  nay tuyên bố "mọi thức ăn đều thanh sạch" (Mc 7,19). Lúc đó, quan điểm này hết sức chấn động, bị xem là táo bạo và tự do, "phóng đãng" như ta nói bây giờ.

Vì theo Chúa Giêsu, cái thật sự khiến con người ra ô uế, đó không phải là cái mình ăn, nhưng là cái mình nghĩ. Nhơ bẩn không nằm trong chất thể tính ngoại diện của một hành vi nào đó, nhưng trong tâm hồn! Ở đây Chúa Giêsu đưa vào luân lý một nguyên tắc hết sức chủ yếu, mà còn lâu mới được thực sự áp dụng bởi các não trạng hiện thời của chúng ta, vì nhiều cấm kị đối nghịch sâu xa với Phúc Âm vẫn còn; nhiều đầu óc hơi hướng "nhị nguyên" (kết án thể xác và vật chất) vẫn tồn tại. Các Kitô hữu sơ khai đã phải chiến đấu chống lại ngộ đạo thuyết và nhị nguyên thuyết chủ trương khinh bỉ dục tính: "Tất cả những gì Thiên Chúa tạo dựng đều tốt, và không có gì phải loại bỏ, nếu biết dùng trong tâm tình tri ân cảm ta" (1Tm 4,4). Nhưng xin lưu ý: Chúa Giêsu không vì thế biện minh cho thuyết "chủ quan". Sẽ bóp méo tư tưởng của Người khi bảo các lời ấy bênh vực "tự do phong tục: ai nấy có thể làm điều lòng mình xui khiến!!! Chúa Giêsu đâu loại bỏ ý niệm "sự dữ"! Người rõ ràng đặt đúng chỗ của nó, nơi nội tâm con người, trong thái độ thiếu tình yêu. Đây là nguyên lý căn bản của mọi khoa luân lý, mọi nền đạo đức vượt lên tình trạng sơ đẳng: đâu chỉ phải cần làm một cử chỉ nào đó thì tự động mắc tội... sự dữ không ở trong sự vật nhưng trong tâm hồn người.

Vâng, lòng chúng ta là một nguồn suối, từ đó chảy ra nước nhiễm bẩn của ích kỷ và nước trong sạch của tình yêu. Do đó không thể phán xét anh em tự bên ngoài, vì chúng ta đâu thấy con tim, ý thức bên trong của đương sự. Bởi lẽ "tự lòng người, mới phát xuất những ý định xấu, như tà dâm, trộm cướp, giết người, ngoại tình...": đây là "danh mục tội lỗi" duy nhất từ Đức Kitô đến với chúng ta qua cộng đoàn Kitô tiên khởi. Chúa Giêsu trích dẫn 12 tội (con số chỉ sự đầy đủ), khai triển 3 sự ô uế lớn nhất: độc ác, kiêu căng và trụy lạc! Thành thử mọi tội này điều liên quan đến tình yêu, đến tha nhân. Vì tất cả nằm ở đó: phải yêu mến! Chúng ta sẽ bị xét xử trên tình yêu, trên con tim (Mt 25).

Có lẽ người ngày nay không mấy thích liệt kê thói xấu như vậy. Thời đại chúng ta hầu như đã đánh mất ý thức về một cái gì đó làm nền tảng trong mọi nền văn minh cổ xưa: vẻ đẹp của nhân đức và sự tồi tệ của thói xấu. Qua đó ta nhận thấy luân lý của Đức Giêsu phổ quát đến chừng nào. Người biết rõ trọn vẹn trái tim nhân loại. Đây là luân lý căn bản tự nhiên nhất được Đức Giêsu tái nêu bật, vượt lên trên các "truyền thống đặc thù" của một nền văn minh. Không một thói tục dân tộc nào, không một truyền thống tổ tiên nào có thể đi ngược với các  lề luật chủ yếu mà mỗi người đều nhận ra trong đáy con tim. Vậy hỡi bạn, chớ lướt nhanh qua bản liệt kê này, như thể nó chẳng liên can gì tới bạn. Hãy tự hỏi xem lòng gian tham, độc ác, xảo trá, ganh tị, kiêu ngạo, ngông cuồng mặc hình thức chính xác nào với bạn hôm nay v.v.. Hay bạn chỉ luôn quan tâm đến vẻ lịch sự, bô trai, duyên dáng, yêu kiều và cho như thế là đủ, như những tên vô lại trong câu chuyện mở đầu bài suy niệm này?